Łajdacy o dobrych sercach na czele rebelii, czyli „Z mgły zrodzony”.

Brandon Sanderson cieszy się dużą popularnością wśród miłośników powieści fantasy. Blogosfera książkowa rozpływa się nad jego twórczością, zachwytom nie ma końca. „Z mgły zrodzony” to pierwsza powieść jego pióra, jaką przeczytałam, zachwalana równie często, co jej autor. Czy i mi udało się zafascynować twórczością Sandersona po przeczytaniu tej pozycji?

Akcja toczy się w krainie zwanej Ostatnim Imperium. Główną bohaterką powieści jest Vin — zahukana szesnastolatka żyjąca pod opieką szajki ulicznych złodziei. Jej życie nigdy nie było usłane różami; córka chorej psychicznie prostytutki znalazła się na ulicy wraz ze starszym bratem po tym, jak matka usiłowała ją zabić. Trafiła z deszczu pod rynnę: przez całe życie była bita i zastraszana zarówno przez brata, jak i członków szajki, do której dołączyli. Na domiar złego, jak wszyscy skaa, żyje w niewyobrażalnie złych warunkach. Pewnego dnia trafia na specyficzną grupę złodziejaszków, którym przewodzi Kelsier. Mają oni jednak o wiele ambitniejszy cel, niż okradanie przechodniów — chcą stworzyć rebelię, która zdetronizowałaby Ostatniego Imperatora, czyli tyrana władającego Ostatnim Imperium, od setek a nawet tysięcy lat stosującego terror i okrucieństwo, aby utrzymać się przy władzy. Ale jak zwykli złodzieje mieliby pokonać kogoś uważanego za Boga? Ich bronią jest allomancja, czyli zdolność czerpania szeregu niezwykłych umiejętności z różnego rodzaju metali. Okazuje się, że również Vin obdarzona jest takimi mocami, dlatego dołącza do Kelsiera, aby opanować tę sztukę.

Trzeba przyznać, że Sanderson wykreował rzeczywistość Z mgły zrodzonego naprawdę porządnie i oryginalnie. Jego powieść reprezentuje odmianę fantastyki zwaną low fantasy, dlatego świat przedstawiony jest sam w sobie niewielki (chociaż wiemy, że akcja dzieje się w Ostatnim Imperium, ogranicza się ona właściwie jedynie do stolicy, czyli miasta Luthadel). Tym samym zjawiska nadprzyrodzone, oczywiście pomijając allomancję, majaczą w tle, a nie na głównym planie. O wiele ważniejszą rolę gra zawiła intryga snuta przez szajkę Kelsiera oraz struktura społeczna Ostatniego Imperium. Również to, jak to miejsce wygląda — osnute wieczną mgłą i przykryte warstwą opadającego wciąż popiołu — tworzy w wyobraźni czytelnika mroczny, ale niepowtarzalny obraz.

Sam pomysł na allomancję zasługuje na pochwałę, bo do tej pory nie spotkałam się z niczym podobnym. Co prawda sami allomanci wizualnie przypominają mi nieco assassynów z serii gier Assassin’s Creed, jednak to, w jaki sposób czerpią swoją siłę, pozostaje bardzo ciekawe i oryginalne.

Szkoda jednak, że autor nie przybliżył dokładniej, kim właściwie są skaa. Wiemy jedynie, że to osobna rasa ludzi, a jej przedstawiciele stanowią poddanych drugiej kategorii, wykorzystywanych przez klasy wyższe. Czym jednak dokładnie się charakteryzują, tego nie wiadomo. Nic nie wskazuje na to, aby w jakiś sposób różnili się od innych ludzi, Sanderson nie wymienia nawet specyficznych cech ich wyglądu, wspomina jedynie o niskiej pozycji społecznej. Wydaje mi się więc, że to po prostu osoby bez rodowodu, jednak brakuje mi tu jednoznacznego wyjaśnienia, tym bardziej, że są nie klasą społeczną, a jedną z ras ludzi. Albo po prostu autor, opcjonalnie tłumacz, nieźle tu zamieszał.

Powieść czyta się całkiem przyjemnie i, jak na ponad sześćset stronicową cegłę, bardzo szybko. Jednak zarówno styl polskiego tłumacza, jak również samo pisarstwo Sandersona, pozostawiają wiele do życzenia. Tłumaczenie jest dość poprawne, raczej suche i bez polotu. Poza tym nagminne powtórzenia, zwłaszcza na początku książki, bynajmniej nie dodają mu uroku; mój wewnętrzny polonista rwał sobie włosy z głowy za każdym razem, gdy w jednym akapicie po raz dziesiąty czytał jedno i to samo słowo. Ale nie wszystkie błędy wskazują na niekompetencję tłumacza, bo przypuszczam, że nie powtarzałby identycznej informacji w dwóch zdaniach znajdujących się tuż obok siebie, tyle że innymi słowami. Może sama nie jestem mistrzem pióra, ale to, co się dzieje w Z mgły zrodzonym to po prostu wstyd. Na szczęście nie na tyle wielki, aby nie dało się go czytać. Po prostu po książkach oczekuję wyższego poziomu. Na takie rzeczy zwraca się uwagę już uczniom podstawówki i znacznie obniża się punktację maturzystom, dlatego nie mają prawa pojawić się w książce.

Pisarstwo Sandersona ma też inną, jak dla mnie poważną wadę. Chodzi mianowicie o to, w jaki sposób przekazuje czytelnikowi informacje. Z mgły zrodzony jest bardzo przegadaną książką. Autor potrafi wyjaśniać przez trzy strony coś, czego czytelnik już dawno sam się domyślił. W dodatku nie pozostawia mu pola na myślenie, bo łopatologicznie wyjaśnia dosłownie wszystko, co dzieje się na kartach tej historii. Prowadzi czytelnika za rączkę, przez co czułam się czasami traktowana jak jakaś idiotka, która nie potrafi czytać między wierszami czy po prostu wyciągać wniosków z prostych znaków i przesłanek. Na przykład, jeśli bohater zachowuje się jak zakochany, nim sam to sobie uświadomi, to wcale nie potrzebuję, aby inna postać lub narrator powiedział na głos: On jest zakochany. Tego typu ekspozycja może przejść jedynie w książce dla dzieci, chociaż ci wielcy również nie traktowali swoich młodych czytelników jak głupków, którzy nie zrozumieją treści bez chamskiego wyjaśniania. To niestety już powszechne w literaturze współczesnej, więc czemu czepiam się tego akurat tutaj? Ponieważ rzuca się w oczy bardziej, niż w innych książkach, które do tej pory czytałam.

Na szczęście fabuła prezentuje się o wiele lepiej, niż warsztat literacki. Powieść przykuwa uwagę i naprawdę wciąga. Ciężko ją odłożyć, a gdy już się to zrobi, lepiej nie trzymać jej tuż obok, bo ręce aż świerzbią, by ją chwycić i czytać dalej. Mimo to akcja nie kręci się wcale wokół walk i pościgów, a momentów prawdziwego napięcia jest względnie mało. Rozkręca się też dość długo, jednak to zrozumiałe, biorąc pod uwagę jej objętość. Nie oznacza to, że nudziłam się. Czytamy na zmianę o planach snutych przez Kelsiera, treningach allomantycznych Vin oraz intrygach wśród szlachty, ale autor naprawdę potrafi zaciekawić i trzymać czytelnika przy powieści do samego końca. Chociaż chwilami jest dość przewidywalnie i schematycznie, to często udaje mu się zaskoczyć, zwłaszcza w kluczowych momentach utworu.

W Z mgły zrodzonym pojawia się nawet wątek miłosny, ale autor sobie z nim nie poradził. Okazał się naiwny i źle skonstruowany, kochankowie zbliżają się do siebie zbyt szybko, nie wspominając o tym, że nie mają ze sobą wiele wspólnego i zupełnie do siebie nie pasują. Dobrze, że autor nie umieścił go na pierwszym planie, lecz użył go bardziej w charakterze dodatku.

Koniecznie trzeba wspomnieć o bohaterach. Zdecydowanie najlepszym z nich okazał się Kelsier. Do tej pory przeważnie czytałam o dość zrównoważonych, spokojnych lub w jakimś stopniu rozgoryczonych osobach. Kelsier stanowi miłą odmianę, bo... jest obdarzonym wielkim poczuciem humoru optymistą. Przyznam, że rzadko zdarza mi się czytać książkę, w której taki bohater pełniłby rolę inną, niż sidekicka. Tymczasem Kelsier to postać niemal pierwszoplanowa oraz mentor Vin. Sprytny, silny, z wielką charyzmą i wiarą, ale pogłębiony i okrutnie doświadczony przez los, a przy tym ludzki. Ma słabości, lęki i wręcz rażące wady, ale to wszystko dodaje mu prawdziwości. Postać z całą pewnością wielopoziomowa i do samego końca tajemnicza. Początkowo byłam rozczarowana, że to jednak nie on jest głównym bohaterem, chociaż niewiele mu do tego brakuje. W kontekście całości zrozumiałam jednak, że niestety lepiej sprawdza się w tej roli, jaką pełni w powieści, ponieważ gdybyśmy mieli dostęp do wszystkich jego myśli i uczuć, nie byłby tak zaskakujący, a fabuła, co za tym idzie, również by ucierpiała.

Vin to zupełne przeciwieństwo Kelsiera. I niestety, nie wychodzi to jej na dobre. Jest nudna i przewidywalna, i co gorsza — płaska. To typowa bohaterka-męczenniczka, czyli jedna z tych, których naprawdę mam już po szyję. Ofiara losu zmieniająca się w lekkomyślną trzpiotkę, w dodatku budowana trochę niekonsekwentnie (kto w pół roku po zmianie warunków życia pozbywa się wszystkich odruchów, które wcześniej gwarantowały przeżycie?). Przypomina typową bohaterkę młodzieżówki, zwłaszcza, że jak one wszystkie, ma szesnaście lat. I, oczywiście, no bo jakże by inaczej, dysponuje o wiele silniejszą mocą, niż inni allomanci. Od pewnego momentu Sanderson próbuje ją upodabniać do Kelsiera, czym strzela sobie w stopę, bo o ile w szaleństwie jej mistrza widać metodę, to ona powtarza jego zachowania bezmyślnie, nie potrafiąc planować w perspektywie dalszej, niż następna godzina. Vin stanowi jeden z najsłabszych punktów powieści; ten, który sprawiał, że miałam ochotę wziąć tą księgę i walnąć nią sobie w głowę. Kolejny główny bohater, który w ogóle nie zasługuje na to miano. Chociaż wyraźnie kreowana na następczynię Kelsiera, do pięt mu nie dorasta.

O pozostałych bohaterach niewiele można powiedzieć. Albo są słabo zarysowani, albo płascy. Chociaż członkowie szajki Kelsiera wzbudzają sympatię, zlewali mi się ze sobą. A czarny charakter, Ostatni Imperator, ku mojemu rozczarowaniu, okazał się zupełnie denny i nijaki.

Jak mogę podsumować? Przede wszystkim, czytając Z mgły zrodzonego dobrze się bawiłam. Powieść Sandersona będzie idealna dla tych, którzy szukają czegoś, co zapewni im rozrywkę. Nie żałuję poświęconego mu czasu, chociaż książka ma zauważalne wady. Świetny świat, wyobraźnia, ciekawa fabuła oraz Kelsier sam w sobie sprawiają, że nie dziwię się temu fenomenowi. Ale chociaż skończyłam czytać zadowolona, to jednak nie oczarowana. Z mgły zrodzony jest dobry, ale nie bardzo dobry, a to jednak trochę boli zważywszy na fakt, że widać, ile serca autor włożył w powieść oraz to, że najwyraźniej miał wobec tego tytułu większe ambicje niż dla pozycji typu guilty pleasure.

Isleen