„Metro 2034”. Opowieść o obawach współczesnego człowieka.

„Metro 2033” to wstrząsająca, lecz fenomenalna antyutopia rozgrywająca się w podziemiach Moskwy zmiecionej z powierzchni ziemi w wyniku wojny atomowej. Jak na ten gatunek przystało, snuje pesymistyczną wizję upadku ludzkości i wyznawanych wartości oraz cofnięcia poziomu cywilizacyjnego w efekcie globalnej katastrofy. Czy aby opowiedzieć taką historię wystarczy jedna książka, tak jak w przypadku np. „Roku 1984" Georga Orwella, kreującej być może znacznie odmienną, lecz równie katastroficzną narrację? Okazuje się, że to uniwersum można znacznie poszerzyć, a nawet za jego pomocą rozważyć problem głębiej — to właśnie robi Dmitry Glukhovsky w kolejnym tomie zatytułowanym „Metro 2034”.

Po tą pozycję sięgałam spodziewając się lektury w pewnym sensie ciężkiej, być może wręcz kobylastej i w dodatku dołującej, lecz naprawdę dobrej. Z podobnymi odczuciami skończyłam czytać poprzednią książkę z serii (a jej recenzję, sprzed roku, możecie znaleźć tutaj). Jak zatem wypada Metro 2034?

Tym razem to nie Artem jest głównym bohaterem książki, lecz mamy ich aż trzech, zupełnie odmiennych: staruszka będącego kronikarzem Metra, nazywanego przez wszystkich Homer; znanego nam z pierwszego tomu, tajemniczego Huntera oraz nastolatkę Saszę, wyłączoną wraz z ojcem ze społeczności. Losy ich wszystkich spotykają się, kiedy w roku 2034. Homer zostaje wysłany u boku Huntera na poszukiwania zaginionego oddziału. Po jakimś czasie, w wyniku pewnych okoliczności, do wyprawy dołącza Sasza. Wkrótce okazuje się, że przyczyna opóźniającego się powrotu żołnierzy stanowi zagrożenie dla całego, kryjącego się w trzewiach Metra społeczeństwa. Szukając sposobu na uniknięcie ostatecznej zagłady, bohaterowie staną przed pewnym niełatwym dylematem moralnym.

Bardzo trudno zdradzić coś więcej, aby nie robić spoilerów, więc przejdźmy dalej. Jeśli chodzi o fabułę samą w sobie, jest naprawdę dobra, uporządkowana, logiczna, ale niezbyt skomplikowana. Glukhovsky do pewnego stopnia powtarza motyw, który pojawił się w pierwszej części — wędrówkę po tunelach i różnych stacjach metra w celu ratowania jego mieszkańców przed zagładą. Tym razem jednak rozbija opowieść na dwa wątki główne: wątek Homera oraz wątek Saszy. Hunter natomiast do samego końca pozostaje nieprzeniknioną, lecz szalenie istotną dla książki postacią, o której dostajemy stosunkowo mało informacji. Trzeba zauważyć, że Metro 2034 zostało napisane z o wiele mniejszym rozmachem, nie jest tak epickie jak poprzedzający tom. Nie umniejsza to jednak jego atrakcyjności. W odbiorze prezentuje się zupełnie inaczej, ale nie źle. Drugą część czyta się wręcz przyjemnie i szybko w porównaniu z pierwszą, której niektóre fragmenty bardzo się przeciągały lub bywały przeładowane filozoficznymi rozważaniami. Tutaj też spotkamy mnóstwo takich rozważań, ale podanych w o wiele lżejszej formie. Choć to lektura mniej męcząca i przyjemniejsza od prawie kobylastej pierwszej książki, wciąż stanowi dzieło wielopoziomowe, możliwe do odczytania na rozmaitych płaszczyznach, angażujące intelektualnie i dzięki temu wartościowe; zaliczające się do prawdziwej literatury, a nie do mainstreamowych, łatwych w odbiorze zabijaczy czasu, o których zapomnimy miesiąc po przeczytaniu. Z drugiej strony, nie trudno je zrozumieć. Krótko mówiąc, to książka naprawdę „o czymś”, w której znajdziemy wiele rozważań na temat ludzkiej natury i duchowości, a nawet pytań o sporne kwestie etyczne, zwłaszcza te dotyczące odbierania życia. Myślę, że Metro 2034 może być ważnym głosem autora w tej dyskusji.

Na tym poziomie powieść jest bardzo ciekawa, głównie ze względu na poruszany problem zabijania dla wyższego dobra. Autor stawia tu wiele pytań, m.in. o to, czy coś takiego w ogóle istnieje; czy nie dokonujemy morderstw w słusznej sprawie tylko dlatego, że jesteśmy nią zaślepieni? Może właśnie przez przekonanie o bezalternatywności rozwiązania nie dostrzegamy innych możliwości, chociaż niewykluczone, że mamy je tuż przed nosem? Czy tylko chęć czynienia wyższego dobra lub konieczność wyboru mniejszego zła skłania nas ku morderstwu? A może przyczyna leży gdzie indziej, w głębszych zakamarkach naszej duszy? Czy w ogóle można oczekiwać od nas, że w kryzysowej sytuacji poświęcimy życie jednego człowieka lub całego tłumu, aby uratować resztę? To chyba główny problem, jaki porusza Metro 2034, choć nie jedyny. Równie ważne wydaje się pytanie o człowieczeństwo i jego istotę, z którym, jak odczułam, zmaga się nie tylko Homer, lecz sam autor. Być może to nadinterpretacja, ale mam wrażenie, że Glukhovsky w tej postaci umieścił samego siebie.

Co ciekawe, ten tom nie tracił w żadnym stopniu klimatu, który buduje pierwsza książka. Może opisy przytłaczającej i upiornej atmosfery panującej w metrze są dużo bardziej skąpe, ale nie trudno zagłębić się w ten świat, którego specyfikę wciąż łatwo odczuć. W porównaniu do Metra 2033, książka nie jest tak pod tym względem ciężka i ponura. I dobrze. W pierwszej części było tego wszystkiego dość, więc po co to powtarzać, skoro to środowisko już jest nam znane? Glukhowski dobrze zrobił, że tym razem skupił się jednak na czymś innym.

A mianowicie, na rozszerzeniu uniwersum. Świat to kolejny bardzo interesujący aspekt powieści, a tutaj okazuje się być znacznie większy, niż do tej pory sądziłam. Jest zarazem bardzo wiarygodny, a fragmenty go opisujące czytałam z ogromnym zaintrygowaniem. Nie mogę zdradzić Wam zbyt dużo, więc powiem tylko, że naprawdę został rozbudowany, a książka dzięki temu pochłania jeszcze bardziej. Bardzo ciekawym zabiegiem okazuje się zestawienie ze sobą Homera i Saszy: człowieka, który tuż przed katastrofą zdążył ułożyć sobie życie oraz osoby, która urodziła się już w Metrze i która nie zna nic poza nim, tęskniącej za magicznym widokiem z fotografii umieszczonej na zachowanej przez ojca torebce herbaty.

Jedną z najlepszych postaci występujących w powieści jest chyba Homer. To typ filozofa i pisarza, który wciąż analizuje otaczającą go rzeczywistość. Właśnie z tego powodu bardzo dobrze czyta się fragmenty z jego punktu widzenia. Chociaż to zwyczajny, prosty mężczyzna, jest w nim jakiś dziwny rodzaj charyzmy który sprawia, że czuję do niego sympatię. W dodatku to już starszy człowiek, który dobrze pamięta dzień, w którym nastąpiła zagłada. Podczas wędrówki często wraca do niego wspomnieniami. Retrospekcje z jego udziałem są wstrząsające, choć dość minimalistyczne. Z tego co pamiętam, prawie nie występuje w nich żaden zapis emocjonalny i to czyni je jeszcze bardziej przerażającymi. A także, w przewrotny sposób, piekielnie interesującymi. Prosty, dosłowny opis natychmiast uruchamia wyobraźnię i zostaje już w głowie na dobre.

Jednak bardziej niż Homer przemówił do mnie Leonard, czyli młody chłopak, który ma od pewnego momentu w książce swoje pięć minut. Szkoda, że jednak nie występuje w powieści od początku, bo ma mnóstwo charyzmy, werwy i w pewnym sensie to prawdziwy powiew świeżości dla ogółu historii. I chociaż pojawia się stosunkowo na krótko, autor całkiem nieźle zdołał oddać jego osobowość i jeszcze po drodze ją pogłębić.

Ta wyrazista i sympatyczna kreacja mogłaby zastąpić Saszę, której nie zdołałam nawet polubić. Jej postać jest mi tak obojętna, że nie zrobiłoby mi większej różnicy, gdyby autor z niej zrezygnował. Aleksandra vel Sasza poza tym, że przez banalną koncepcję wyszła po prostu nudna, momentami zwyczajnie irytuje swoim sposobem bycia i infantylnością. Może i nie płynie z prądem i jest dość zaradna, mimo wszystko ma w sobie coś, co nie pozwala mi się do niej przywiązać. Wiem, że ma tylko siedemnaście lat, dlatego zapewne jest tak dziecinna i naiwna, ale taki wizerunek nastolatka po prostu już mnie zmęczył. Poza tym, ona do Metra po prostu nie pasuje. Przynajmniej ja miałam przy niej takie odczucie, jakby zupełnie z choinki się urwała (na przykład z jakiegoś fanfiction). O wiele bardziej podobał mi się jej ojciec, choć autor poświęcił mu nie wiele miejsca w powieści. A szkoda, bo wystarczyło kilka zdań, aby wzbudził moją sympatię do niego.

Podobnie nie udało mi się przywiązać do Huntera, ale to zapewne dlatego, że za mało o nim wiadomo. Chociaż autor na wiele pośrednich sposobów prezentuje jego wnętrze, bardzo rzadko okazuje je wprost i prawie wszystko co o nim wiemy to zaledwie domysły. Może i wzbudza tym zainteresowanie postacią, ale na dłuższą metę trudno poczuć do niego sympatię lub zawiść. Jednak w przypadku tego bohatera jestem w stanie uwierzyć, że tak po prostu miało być. Dodam tylko, że chociaż z pierwszej części praktycznie nic o nim nie wiemy, moje odczucia były jednak w obu przypadkach zupełnie różne.

Metro 2034 czyta się dobrze i szybko. Książka jest dość mocno napompowana: ogromne marginesy i osobne strony rozdziałowe znacznie powiększają jej wizualną objętość. Ale nie ona się liczy, lecz treść, która i tym razem mnie nie zawiodła. Może to nie jakiś radosny promyczek w odmętach literatury, mimo to nie dołuje tak jak pierwszy tom serii. Filozofia w niej zawarta nie jest aż tak pesymistyczna i katastroficzna. Oczywiście, nie można nazwać tego spojrzenia na świat optymistycznym, mimo to wydaje się o wiele bardziej bliższe rzeczywistości niż w Metrze 2033. Jednak co innego historia Artema, a co innego opowieść o Homerze, Saszy i Hunterze. Ten tom pozostaje na tyle samodzielny, że można go ze zrozumieniem przeczytać nawet, jeśli nie zapoznaliście się z pierwszą częścią (ale niestety, zdradzicie sobie w ten sposób zakończenie Metro 2033). Mimo wszystko książka została napisana na tyle lekko, że zapewne znajdzie szerszą rzeszę odbiorców niż tom rozpoczynający serię. Choć w odbiorze wypada zupełnie inaczej, trzyma poziom i wciąż pozostaje wartościową, interesującą literaturą.

Isleen